Ινδία: γύπες και ιερές αγελάδες
, της Έλενας Σελιώνη, Msc (hons), Βιολόγος
Η διαφύλαξη της ακεραιότητας της τροφικής αλυσίδας και η προστασία των ζώων είναι υποχρέωσή μας. Ένα παράδειγμα του ανθρώπινου ρόλου στην υποβάθμιση της συνοχής των βιοκοινοτήτων αποτελεί η χρήση του φαρμακευτικού σκευάσματος δικλοφενάκη για κτηνιατρική χρήση σε βοοειδή της Ινδίας.
Η Ινδία είναι μια μοναδική χώρα, τόσο πλούσια σε εικόνες και ποικιλομορφία που μοιάζει σχεδόν ακατανόητη στον δυτικό πολιτισμό. Τα τελευταία 15-20 χρόνια έχει σημειωθεί επικίνδυνη μείωση του πληθυσμού τριών ειδών γυπών στην Ινδική υποήπειρο. Το συμβάν αυτό έχει συνδεθεί με την ιδιαιτερότητα των Ινδουιστών να λατρεύουν την αγελάδα ως ιερό ζώο.
Για τους Ινδουιστές η αγελάδα συμβολίζει την «μητέρα του πολιτισμού» και την φροντίδα της γης για τους ανθρώπους και ως εκ τούτου το κρέας της δεν καταναλώνεται, ενώ η σφαγή της είναι παράνομη και διώκεται ποινικά. Από το ζώο εκμεταλλεύονται μόνο το γάλα που παράγει, πουλώντας το εξωφρενικά ακριβά, και την κοπριά, που χρησιμοποιείται ως λίπασμα ή ως βιοκαύσιμο. Όταν το ζώο πάψει να είναι παραγωγικό, αφήνεται ελεύθερο στους δρόμους να περιφέρεται ως επίγεια θεότητα, ώσπου το πτώμα του να γίνει βορά για τα σαρκοφάγα ζώα και τα όρνια.
Στα γερασμένα αυτά ζώα χορηγείται δικλοφενάκη, ένα κοινό μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες με σκοπό την θεραπεία φλεγμονής, τραύματος, ή και πόνου των αρθρώσεων. Η χρήση της δικλοφενάκης διαδόθηκε ευρέως μέσα στην δεκαετία του 1990 στην Ινδία και στις γειτονικές χώρες, όμως οι συνέπειες άργησαν πολύ να γίνουν αντιληπτές.
Στις αρχές του 2000 παρατηρήθηκε μείωση των πληθυσμών τριών ειδών γυπών που ως τότε χαρακτηρίζονταν ως τα αφθονότερα μεγάλα αρπακτικά πουλιά στον κόσμο. Πρόκειται για τον Ασπρόγλουτο γύπα (Gyps bengalensis), τον Ινδικό γύπα (Gyps indicus) και τον Λεπτόραμφο γύπα (Gyps tenuirostris). Η μείωση ήταν τόσο ραγδαία που το 2002 τα είδη εντάχθηκαν στον Κόκκινο Κατάλογο απειλούμενων ειδών της Διεθνούς Ένωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN – International Union for Conservation of Nature) με τον χαρακτηρισμό «κρισίμως απειλούμενα».
Εκτενείς έρευνες απέδειξαν ότι το μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο δικλοφενάκη (diclofenac) που χρησιμοποιούσαν ως κτηνιατρική θεραπεία, ευθύνεται για την ταχεία κατάρρευση των πληθυσμών. Η δικλοφενάκη βρίσκεται στους ιστούς των πτωμάτων βοοειδών με τα οποία τρέφονται οι γύπες και, επειδή δεν μπορούν να την μεταβολίσουν, δηλητηριάζονται και πεθαίνουν από νεφρική ανεπάρκεια.
Το 2006 οι κυβερνήσεις της Ινδίας, του Νεπάλ και του Πακιστάν απαγόρευσαν την χρήση της δικλοφενάκης για κτηνιατρικούς σκοπούς και αντ’ αυτής πρότειναν την χρήση μελοξικάμης (meloxicam) που είναι χαμηλής τοξικότητας για τους γύπες. Παρόλα αυτά οι εκτροφείς εξακολουθούν παράνομα να χρησιμοποιούν σκευάσματα δικλοφενάκης, αγοράζοντας την συσκευασία που προορίζεται για ανθρώπινη χρήση και χρησιμοποιώντας την στα βοοειδή, με την δικαιολογία ότι η μελοξικάμη κοστίζει περισσότερο.
Με σκοπό την διάσωση των πληθυσμών των εναπομεινάντων γυπών, εγκαινιάστηκε το πρόγραμμα SAVE (Saving Asia’s Vulture from Extinction, www.save-vultures.org/) και περιλαμβάνει περιοχές ακτίνας τουλάχιστον εκατό χιλιομέτρων στην Ινδία, στο Νεπάλ, στο Πακιστάν και στο Μπαγκλαντές, στις οποίες οι πληθυσμοί γυπών αναπαράγονται σε προστατευμένο από δικλοφενάκη περιβάλλον και στη συνέχεια αφήνονται ελεύθεροι. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν δεκαετίες μέχρι να επανέλθουν οι γύπες στο προηγούμενο επίπεδο πληθυσμού τους, διότι είναι μακρόβιοι και αργούν να φτάσουν σε αναπαραγωγική ωριμότητα, με αποτέλεσμα να έχουν πολύ χαμηλό ετήσιο αναπαραγωγικό δυναμικό.
Η ανάγκη διάσωσης των γυπών είναι επιτακτική, αν σκεφθεί κανείς τον ρόλο τους στο οικοσύστημα. Χωρίς τους γύπες, που είναι πουλιά «καθαριστές», η αποσύνθεση των πτωμάτων των ζώων διαρκεί πολύ περισσότερο χρόνο, με αποτέλεσμα παθογόνοι μικροοργανισμοί και λοιμώδεις ασθένειες να εξαπλώνονται ανεμπόδιστα στις ανθρώπινες κοινότητες. Αναμένουμε την θετική έκβαση των προσπαθειών διάσωσης των γυπών, προκειμένου να αποφευχθεί η διατάραξη του οικοσυστήματος και της τροφικής αλυσίδας.
